Άρωμα, Μνήμη και Συναίσθημα

Το άρωμα της Μνημοσύνης. Όταν η Οσμή Ξυπνά την Ψυχή

Μπορεί η μυρωδιά της μαστίχας μέσα σε ένα γλυκό υποβρύχιο να σε γυρίσει πίσω στις ζεστές, προστατευτικές αγκαλιές της γιαγιάς; Το άρωμα από φρεσκοψημένο κέικ ή τα κουλουράκια που μοσχοβολούσαν μέσα στη θαλπωρή του πατρικού σπιτιού; Ή ακόμη κι η γνώριμη, παιδική ευωδιά της γομολάστιχας στο σχολείο;

Δεν είναι τυχαίο.

Η όσφρηση είναι η πιο αρχαία από τις αισθήσεις μας. Και, παρότι συχνά παραγνωρισμένη, είναι ίσως και η πιο ισχυρή. Σε έναν κόσμο που μας βομβαρδίζει με εικόνες και ήχους, η πραγματική εμπειρία αναβαθμίζεται όταν ενεργοποιούνται όλες οι αισθήσεις κι εκεί η όσφρηση λειτουργεί ως καταλύτης σύνδεσης, μνήμης και αλήθειας.

Σήμερα, μουσεία, θέατρα και θεματικά πάρκα ενσωματώνουν στοχευμένα αρώματα για να ενισχύσουν την αίσθηση παρουσίας, τη συγκίνηση και τη βιωματική εμπειρία. Το άρωμα γίνεται πύλη. Μια ανάσα λεβάντας, ένα ίχνος λιβανιού ή η αναθυμίαση του ξύλου δεν μεταφέρουν απλώς σε έναν τόπο αλλά και σε έναν εσωτερικό χώρο. Ξυπνούν αισθήσεις, ξεκλειδώνουν μνήμες, επανασυνδέουν τον άνθρωπο με τον εαυτό του.

Αυτή είναι η αληθινή δύναμη του αρώματος: να μεταστοιχειώνει τη στιγμή, να ενώνει το “έξω” με το “μέσα”, να ξυπνά αυτό που δεν θυμόμασταν πως γνωρίζαμε.

Ο Οσφρητικός Λοβός και η Μνήμη της Καρδιάς

Η όσφρηση είναι η μόνη αίσθηση που παρακάμπτει τον ενδοεγκεφαλικό φραγμό και επικοινωνεί άμεσα με το μεταιχμιακό σύστημα , την “καρδιά του εγκεφάλου”. Εκεί, ο ιππόκαμπος και η αμυγδαλή καταγράφουν και αποθηκεύουν μνήμες και συναισθήματα.

Αυτό εξηγεί γιατί η όσφρηση μπορεί να ανασύρει με τόση ένταση αναμνήσεις  ακόμη κι όταν το συνειδητό δεν τις θυμάται. Είναι ένα είδος “εσωτερικής οδού” που ενεργοποιεί το συναισθηματικό μας σώμα χωρίς φίλτρα.

Στην αρχαία Ελλάδα, η μνήμη (Μνημοσύνη) δεν εκλαμβανόταν ως μια απλή γνωστική λειτουργία, αλλά ως ιερή, θεϊκή δύναμη , θεμέλιο κάθε δημιουργικής και πνευματικής έκφρασης. Η Μνημοσύνη, τιμώμενη ως θεότητα, ήταν η μητέρα των εννέα Μουσών,  της Τέχνης, της Ποίησης, της Μουσικής, της Ιστορίας, του Χορού και του Δράματος. Η αρχαία κοσμοαντίληψη τοποθετεί  τη μνήμη-μνημοσύνη ως γενεσιουργό αιτία της δημιουργίας. Δεν μπορεί να υπάρξει μουσική, λόγος ή έμπνευση χωρίς να υπάρχει προηγουμένως σύνδεση με τη μνήμη ατομική ή συλλογική.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν αρώματα στους ναούς, στα ταφικά έθιμα, στη μύηση, στη φιλοξενία, αλλά και στην καθημερινή προσωπική φροντίδα. Το άρωμα δεν ήταν απλά καλλυντικό. Ήταν φορέας ψυχής και συνείδησης. Το κάθε άρωμα έφερε μαζί του μια αφήγηση, μια ανάμνηση, μια αρετή και κυρίως, μια αόρατη σύνδεση με την ενθύμηση της αλήθειας.

Συνεπώς, όταν μυρίζουμε ένα άρωμα που μας συγκινεί, δεν ενεργοποιούμε απλώς τον εγκέφαλο. Αγγίζουμε μια πολυεπίπεδη μνήμη: προσωπική, προγονική, ψυχική. Και μέσω αυτής της μνήμης, ίσως, να θυμηθούμε και ποιοι πραγματικά είμαστε.

• Η προσωπική μνήμη είναι ο μικρός καθρέφτης των βιωμάτων σου.
• Η προγονική μνήμη είναι η φωνή των χιλιάδων που ήρθαν πριν εσένα και ψιθυρίζουν στα κύτταρά σου.
• Η ψυχική μνήμη όμως, είναι άλλη υπόθεση. Αυτή είναι η μνήμη της ψυχής πριν ενσαρκωθεί. Είναι η ανάμνηση της καταγωγής σου, του σκοπού σου, της ουσίας σου.

Και έτσι, όπως σωστά γράφεις, μέσω αυτής της μνήμης, ίσως θυμηθούμε ποιοι πραγματικά είμαστε.
Ίσως ξανασυναντήσουμε τον αληθινό εαυτό, εκείνον που δεν φθείρεται από τον χρόνο, ούτε από τις ταυτότητες της ύλης.

Το άρωμα, λοιπόν, είναι ψυχικό ρήγμα στο πέπλο της λήθης.

Είναι σαν ιερός αγγελιαφόρος που μας λέει:
«Θυμήσου… Θυμήσου τον τόπο της ψυχής σου πριν τον κόσμο. Θυμήσου ποιος ήσουν πριν ξεχάσεις.»

Αυτό είναι η μαγεία της οσμής:

Όχι να μας μαγεύει, αλλά να μας ξυπνάει.

Ζωή Στράντζαλη